تأثیر كاربرد کولتیواتور و چند کشتی همزمان بر خصوصیات زراعی و زیست توده ذرت در اصفهان

 

چکیده:

به منظور بررسی چند كشتي همزمان لگوم‌های مختلف و كاربرد کولتیواتور بر عملکرد ذرت علوفه‌اي رقم 704 در سال 1392 در شرایط مزرعه‌اي واقع در منطقه ورزنه (اصفهان) مطالعه‌اي صورت پذیرفت. این مطالعه به صورت استریپ بلوک و در قالب طرح بلوك‌هاي کامل تصادفی در سه تکرارانجام گرفت. وکولتیواتور به عنوان فاکتور اصلی با سطوح 30، 60 سانتی‌متری ذرت وعدم کولتیواتور و چند کشتی ذرت با لگوم‌های مختلف به عنوان فاکتور فرعی، با کشت‌های مخلوط سویا + ذرت، ماش + ذرت، لوبیا چشم بلبلی + ذرت، یونجه + ذرت و کشت خالص ذرت در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که کولتیواتور بر روی ارتفاع بوته، ارتفاع ساقه، طول پانیکول، ارتفاع بلال از سطح زمین و تعداد بلال در بوته مؤثر بوده و بالاترین عملکرد مربوط به عدم کولتیواتور می باشد اما در صفت‌های ارتفاع بوته و ساقه بالاترین عملکرد مربوط به کولتیواتور در 30 سانتیمتری ذرت می باشد. اما چند کشتی هم بر روی این پنج صفت مؤثر نبوده و ذرت خالص بیشترین عملکرد را دارا می باشد. عملکرد‌تر علوفه و عملکرد خشک علوفه و همچنین وزن خشک دانه‌ها کولتیواتور روی آنها مؤثر بوده به صورتی که بیشترین عملکرد مربوط به کولتیواتور در 30 سانتیمتری ذرت می باشد. اما چند کشتی بر روی عملکرد‌های‌تر علوفه و خشک علوفه و وزن خشک دانه‌ها مؤثر نبوده و بالاترین عملکرد را ذرت خالص دارا بود. در اکثر صفات، بالاترین عملکرد در فاکتور اصلی(کولتیواتور) مربوط به عدم کولتیواتور و در فاکتور فرعی(چند کشتی) مربوط به ذرت خالص بوده است و همچنین کمترین عملکرد در کولتیواتور نیز در اکثر صفات مربوط به کولتیواتور در 60 سانتی‌متری ذرت است. کولتیواتور بر صفات درصد نیتروژن و درصد پروتئین تأثیری نداشته اما چند کشتی برروی درصد نیتروژن و درصد پروتئین اثر داشته که بیشترین عملکرد مربوط به کشت‌های مخلوط ذرت با ماش می باشد. در مورد صفات تعداد برگ سبز در بوته و قطر ساقه، فاکتور‌های کولتیواتور و چند کشتی اثری نداشته با این وجود بیشترین عملکرد به ترتیب مربوط به کولتیواتور در 30 سانتیمتری و ذرت خالص می باشد. کولتیواتور بر صفات تعداد ردیف در بلال، تعداد دانه در ردیف، تعداد دانه در بلال و وزن هزار دانه بدون تأثیر بوده به صورتی که کمترین عملکرد را کولتیواتور دیر هنگام و بیشترین عملکرد را عدم کولتیواتور داراست. اما چند کشتی بر صفت‌های تعداد دانه در ردیف، تعداد دانه در بلال، وزن هزار دانه و تعداد بلال در متر مربع اثر داشته که بیشترین عملکرد در تعداد دانه در ردیف و تعداد دانه در بلال مربوط به کشت مخلوط ذرت با لوبیا اما کمترین عملکرد را ذرت خالص دارا بود. در مورد صفات وزن هزار دانه و تعداد بلال در متر مربع نیز بیشترین عملکرد مربوط به ذرت خالص بوده است. کولتیواتور بر روی شاخص برداشت بلال مؤثر بوده ولی چند کشتی تأثیر نداشته و بیشترین عملکرد هم مربوط به کشت ذرت خالص و عدم کولتیواتور بوده است اما در مورد شاخص باروری بوته برعکس کولتیواتور بدون تأثیر و چند کشتی تأثیر داشته و بیشترین عملکرد هم مربوط به ذرت خالص و عدم کولتیواتور بوده است. فاکتور اصلی بر صفات مقدار کلروفیل، طول برگ، عرض برگ، مساحت برگ اثر نداشته و کمترین عملکرد را در همه این صفات مربوط به کولتیواتور در 60 سانتیمتری و اما چند کشتی بر صفات مقدار کلروفیل، عرض سطح برگ و مساحت برگ بلال مؤثر بوده که بالاترین عملکرد در مقدار کلروفیل مربوط به کشت مخلوط ذرت و یونجه با 86/26 می باشد ودر عرض سطح برگ بیشترین میانگین مربوط به ذرت و سویا با 31/8 سانتی‌متر می باشد و همچنین بیشترین مساحت برگ مربوط به کشت ذرت خالص با 5/420 سانتی‌متر مربع می باشد. با توجه به مطالعه‌ی انجام شده به نظر می‌رسد عملکرد صفات در کشت مخلوط به دلیل محدود شدن رطوبت و عناصر غذایی جواب عکس می‌دهد وهمچنین کولتیواتور دیر هنگام نیز باعث کاهش عملکرد می شود وبهتر است در صورت استفاده از کولتیواتور، در اوایل رشد ذرت(30 سانتیمتری) کولتیواتور زده شود.

واژگان کلیدی: كاربرد کولتیواتور، چند کشتی همزمان، ذرت علوفه ای، لگوم ها

فهرست مطالب

عنوان صفحه

1-1- مقدمه ............................................................................................................................12

1-2- تاریخچه و اهمیت اقتصادي13

1-3- مشخصات گیاه شناسی15

1-4- رشد و نمو ذرت16

1-4-1- کاشت تا سبز شدن17

1-4-2- سبز شدن تا ظهور گل آذین نر19

1-4-3- ظهور گل آذین نر تا رسیدگی22

1-5- سازگاری26

1-6- انواع ذرت27

1-7- هیبریدهای ذرت29

1-8- شناخت کشت مخلوط ونحوه ي بکارگیری آن در سیستم هاي کشاورزی29

1-9- کولتیواتور و تأثیر آن بر سیستم زراعی34

1-10- فرضیه ها36

1-11- اهداف تحقیق36

3-1-کولتیواتور38

3-2- چند كشتي همزمان41

3-3- چند کشتی همزمان با لوبیا46

3-4- چند کشتی همزمان با سویا50

3-5- چند کشتی همزمان با یونجه54

3-6- چند کشتی همزمان با ماش57

3-1- موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی محل آزمایش61

3-2- مشخصات خاك محل آزمایش61

3-3 متغیرهاي جوي طی فصل رشد گیاه61

3-4- طرح آزمایشی62

3-5- خصوصیات ذرت هیبرید 70462

3-6- عملیات کاشت و داشت63

3-7- روشنمونه گیريوصفاتاندازه گیريشده63

3-8- تجزیهوتحلیلداده ها64

4-1- ارتفاع بوته66

4-2- ارتفاع ساقه69

4-3- طول پانیکول...................................................................................................................70

4-4- ارتفاع بلال از سطح زمین71

4-5- تعداد بلال در بوته71

4-6- تعداد برگ سبز در بوته72

4-7- قطر ساقه76

4-8- عملكرد علوفه ذرت77

4-9- وزن تر بلال78

4-10- وزن‌تر ساقه و برگ ذرت79

4-11- بيوماس‌ کل ذرت79

4-12- وزن خشک ساقه و برگ ذرت84

4-13- وزن خشک بلال و پوست بلال85

4-14- وزن خشک چوب و پوست بلال86

4-15- عملكرد دانه87

4-16- تعداد ردیف در بلال88

4-17- تعداد دانه در ردیف92

4--18 تعداد دانه در بلال93

4-19- وزن هزار دانه94

4-20- تعداد بلال در مترمربع95

4-21- تعداد دانه در مترمربع96

4-22- شاخص برداشت بلال100

4--23 شاخص باروری بوته102

4-24- درصد نیتروژن103

4-25- درصد پروتئین103

4-26- عملکرد پروتئین104

4-27- عدد کلروفیل متر108

4-28- طول سطح برگ109

4-29- عرض سطح برگ109

4-30- مساحت برگ بلال110

5-1- نتیجه گیری کلی112

5-2- پیشنهادات112

براساس یافته‌هاي اینتحقیقپ یشنهادات زیربرايمطالعاتآتیارائه می گردد:112

منابع114

فهرست جدول‌ها

عنوان صفحه

جدول 3-1- خصوصیاتفیزیکوشیمیاییخاك.............. 61

جدول3-2- متغیرهايجويطیفصلرشدگیاه.............. 62

جدول4-1- تجزیهواریانسصفاتموردآزمایش........... 67

جدول4-2-مقایسه میانگین‌های اثرات اصلیصفاتموردآزمایش68

جدول4-3- مقایسه میانگین‌های اثرات متقابلصفاتموردآزمایش 69

جدول4-4- تجزیهواریانسصفاتموردآزمایش............ 74

جدول4-5- مقایسه میانگین‌های اثرات اصلیصفاتموردآزمایش 75

جدول4-6- مقایسه میانگین‌های اثرات متقابلصفاتموردآزمایش 76

جدول4-7- تجزیهواریانسصفاتموردآزمایش............ 82

جدول4-8- مقایسه میانگین‌های اثرات اصلیصفاتموردآزمایش 83

جدول4-9- مقایسه میانگین‌های اثرات متقابلصفاتموردآزمایش 84

جدول4-10- تجزیهواریانسصفاتموردآزمایش........... 90

جدول4-11- مقایسه میانگین‌های اثرات اصلیصفاتموردآزمایش 91

جدول4-12- مقایسه میانگین‌های اثرات متقابلصفاتموردآزمایش92

جدول4-13- تجزیهواریانسصفاتموردآزمایش........... 98

جدول4-14- مقایسه میانگین‌های اثرات اصلیصفاتموردآزمایش 99

جدول4-15- مقایسه میانگین‌های اثرات متقابلصفاتموردآزمایش100

جدول4-16- تجزیهواریانسصفاتموردآزمایش.......... 106

جدول4-17- مقایسه میانگین‌های اثرات اصلیصفاتموردآزمایش 107

جدول4-18- مقایسه میانگین‌های اثرات متقابلصفاتموردآزمایش108

فصل اول

كليات
1-1- مقدمه

ذرت متعلق به تيره يPoaceae و از غلات مهم مناطق گرمسير و معتدل جهان است كه از نظر توليد جهاني بعد از گندم و برنج مقام سوم را به خود اختصاص داده است. جمعيت رو به افزايش جهان با كمبود عمد‌ه اي در توليدات گياهي و غذاي مورد نياز مواجه است. بنابراين براي تأمين غذا به گياهان زراعي پر محصولي مانند ذرت نياز دارد(Alyri et al., 2000). ذرت یکی از گیاهانی است که به دلیل سازگاري بالا می تواند با گیاهان زیادي به صورت مخلوط کشت شود. گزارش شده است که 60 درصد ذرت کشت شده در مناطق گرمسیري آمریکاي لاتین بصورت مخلوط انجام می شود(Francis and Decoteau, 1993). به طور معمول کشت مخلوط غلات خصوصاً ذرت با حبوبات در سطح وسیعی از جهان انجام شده و تحقیقات زیادي روي آن صورت گرفته(Seran and Brintha., 2010). مطالعات نشان داده است که در کشت مخلوط ذرت و سویا، ذرت عملکرد بیشتری نسبت به سیستم تک کشتی تولید کرده است (Marchiol et al., 1992). ذرت به دليل قدرت سازگاري بالا مي تواند با گياهان زيادي به صورت مخلوط كشت گردد و به علت داشتن مواد قندي، نشاسته و عملكرد علوفه زياد يكي از مهمترين گياهان جهت توليد علوفه سبز، سيلو و دانه محسوب مي شود(Yazdani et al., 2009). 60 درصد کشت ذرت در مناطق گرمسیری آمریکای لاتین به صورت زراعت مخلوط انجام می شود(Francis and Decoteau,1993). كشتمخلوطغلات – بقولات و بويژهكشتذرتباحبوباتيكيازمعمولترينانواع زراعتمخلوطاست (مظاهری، 1372). ذرت و لوبيا از جملهگياهانيهستندكهسطحزيركشتبالاييرادركشوردارندو دراكثرمناطقبهصورتتككشتيتوليدميشوند. تحقيقاتنشان داده استكهكشتمخلوطايندوگياهمتعلقبهدوخانوادهبقولاتو غلات، موجبافزايشتوليد، حداكثركارايياستفادهازمنابعونيز افزايشبهرهوريسيستمكشتميگردد (Chen et al , 2004).

 

1-2- تاریخچه و اهمیت اقتصادي

ذرت با نام علمی Zea mays Lگیاهی یک ساله از خانوادهي گندمیان است که تاریخ دقیق پیدایش و کشت و کار آن کاملا مشخص نیست و اظهار نظرهاي متعدد در مورد منشاء آن ابراز شده است (تاج بخش، 1375). نورمحمدي و همکاران (1376) به نقل از Brandoliny(1967) دو مرکز اولیه ذرت را در آمریکا نام برده‌اند:

الف- ناحیه‌ي شمالی خط استوا (آمریکا، مکزیک، آمریکاي مرکزي، کلمبیا و ونزوئلا)، یعنی نواحی که در آنجا اکثراً فرم هاي اولیه مکزیکی و گوآتمالایی دیده می شود.

ب- ناحیه‌ي جنوب خط استوا (اکوادور، پرو، بولیوي، پاراگوئه، برزیل و آرژانتین)، یعنی نواحی که در آنجا اکثر فرم‌هاي اولیه‌ي پرو و بولیوي دیده می شود.

مهمترین کشف در رابطه با منشاء ذرت در دهه‌ي 1950 بود که فسیل گرده ي ذرت در عمق 70 متري در بلاس آرتس واقع در مکزیک یافته شد و کارشناسان قدمت این دانه‌هاي گرده را 60 تا 80 هزار سال تخمین زده‌اند (میرهادي، 1380). درباره مبدأ و تکامل ذرت هرگونه بحثی می شود، باید رابطه نزدیک بین ذرت، Tripsacum و Euchlaena در نظر گرفته شود.

پس از کشف قاره‌ي آمریکا توسط کریستف کلمب در 1443، ذرت وارد اسپانیا شد و از آنجا به ایتالیا، پرتغال و سایر کشورهاي اروپایی گسترش یافت. پرتغالی‌ها در اوایل قرن شانزده میلادي ذرت را وارد اندونزي، آفریقا، هندوستان و چین کردند. در اواخر قرن شانزده میلادي زراعت ذرت در چین صورت می‌گرفت، ذرت به دلیل ویژگی‌هاي زیاد خود به ویژه به دلیل قدرت سازگاري با شرایطی اقلیمی گوناگون بسیار زود در تمام دنیا گسترش یافت و مکان سوم را بعد از گندم و جو و برنج از نظر سطح زیر کشت به خود اختصاص داد (نورمحمدي و همکاران.، 1376). در مورد ورود این گیاه به ایران دو احتمال وجود دارد: الف- با حمله‌ مهاجمان پرتغالی به جزیره‌ هرمز و بندرعباس و تسلط بر نوار جنوبی ایران که در قرن دهم هجري شمسی و در زمان شاه اسماعیل صفوي رخ داد و بیشتر جنبه‌ي تجاري و فروش فرآورده‌هاي کشاورزي داشت، این گیاه به ایران وارد و در نواحی جنوبی که شرایط مساعد براي پرورش آن فراهم بود، پراکنده شد.

ب- اطلاق کلمه‌ي (گندم مکه) به این گیاه در آذربایجان و بسیاري دیگر از مناطق ایران شاید به دلیل این است که زائران خانه خدا در بازگشت از مکه این گیاه را به عنوان ره آورد به ایران آورده باشند و در مناطق مختلف پراکنده شده باشد (میرهادي، 1380). با وجود اینکه کشت ذرت در ایران سابقه ي نسبتاً طولانی دارد، ولی تا مدت‌ها مورد توجه قرار نگرفته و همیشه به صورت محصول حاشیه‌اي که ارزش چندانی نداشته کشت می‌گردید. ذرت براي اولین بار در سال 1352 در سطحی معادل 4 هزار هکتار به وسیله‌ي اداره‌ي کل مهندسی زراعی به منظور تأمین خوراك دام و طیور کشت گردید (نورمحمدي و همکاران.، 1376). بیش از 500 نوع فرآورده‌هاي گوناگون از ذرت به دست می‌آید. موارد مصرف ذرت در تغذیه‌ي انسان و دام و طیور و مصارف صنعتی مانند نان آرد ذرت همراه با آرد گندم، دانه‌ي بو داده، کورن فلیکس، بلغور، کنسرو بلال و دانه‌ي ذرت، شربت قند، دکسترین، گلوتن خوراکی و خشک، آرد، چوب بلال جهت تغذیه دام و طیور، علوفه به شکل‌هاي مختلف و سیلو، کنجاله دانه، کنجاله‌ي جوانه‌ي ذرت، مالت و تهیه‌ي الکل هاي اتیلیک، بوتیلیک و پروتیلیک، استالدئید، اسید لاکتیک، استون و گلیسرول است. همچنین ذرت در صنایع پارچه بافی، عایق سازي، ساخت کاغذ دیواري و مقواسازي هم کاربرد دارد (میرهادي، 1380). از یک صد کیلوگرم دانه‌ي ذرت بعد از جدا کردن جنین، 77 کیلوگرم آرد یا 44 لیتر الکل یا 63 کیلوگرم نشاسته و یا 71 کیلوگرم گلوکز بدست می‌آید. مضافاً اینکه از جنین همین مقدار دانه 8/ 1کیلوگرم تا 7/2 لیتر روغن و 6/3 کیلو گرم کنجاله به دست می‌آید (نورمحمدي و همکاران.، 1376). از چوب بلال ذرت سلولز به دست می‌آید که در ساخت پارچه فیبري، فیلم عکاسی، فیبر سلوفان و مواد پلاستیکی مصرف دارد (میرهادي، 1380). ازچوب بلال آن جهت تولید قطران زغال سنگ و فورفورال که در صنایع رنگ و لاستیک سازي به کار می‌رود استفاده می شود (نورمحمدي و همکاران 1376).

1-3- مشخصات گیاه شناسی

ذرت داراي ریشه‌هاي افشان قوي و انبوه و در عین حال سطحی است که می تواند به استقامت گیاه کمک کند. ریشه اولیه ذرت که بعد از جوانه زدن بذر تولید می گردد، 3 تا 5 عدد است و در عمق 3 تا 5 سانتی‌متر خاك ریشه‌هاي ثانویه به تعداد زیاد و در حدود 20 عدد از گره‌هاي در عمق خاك خارج می گردند (بحرانی، 1384). همچنین از گره‌هایی که در سطح خاك قرار دارند، ریشه‌هایی خارج شده و وارد خاك گشته و بنابراین مجموعه ریشه‌ها بطرف عمق زمین و اطراف پراکنده شده و بتدریج بر طول آن‌ها اضافه می گردد که ممکن است تا عمق 2 تا 3 متري خاك نفوذ نماید (کریمی، 1386). ساقه ذرت مانند سایر گیاهان تیره غلات بندبند و بدون انشعاب است. این ساقه‌ها راست و داراي ارتفاع 2 تا 5 متر بوده که در شرایطی ممکن است تا 6 متر نیز برسند. فاصله بین گره‌هاي ساقه متفاوت و ممکن است 6 تا 20 سانتی‌متر باشد. بطور کلی طول آن به رقم یا زودرسی آن مربوط است. قطر ساقه ذرت حدود 3 سانتی‌متر است و حدود 8 تا 12 میان گره دارد که میان گره پایین ساقه کوتاه‌تر و میان گره بالاي ساقه بلندتر است. برگ ذرت از محل گره‌ها خارج شده و از دو قسمت پهنک و غلاف تشکیل شده که غلاف به دور ساقه پیچیده شده است. پهنک برگ بطول 30 تا 80 سانتی‌متر بوده و عرض آن در حدود 10 سانتی‌متر و ضخامت آن 2 میلی متر می باشد. تعداد برگ‌هاي ذرت بطور متوسط 12 تا 18 عدد است. ارقام زودرس تعداد برگ کمتر و ارقام دیررس برگ بیشتري دارند(Ficher and Palmer.,1984) . گل‌هاي نر و ماده در ذرت جدا از هم ولی بر روي یک پایه قرار دارند و بنابراین ذرت گیاهی یک پایه است. آرایش گل‌هاي ماده در محل گره‌ها و در کنار برگ و گل‌هاي نر در انتهاي ساقه قرار دارند، سنبله ماده از یک محور اصلی قطور تشکیل شده که روي آن سنبلک‌ها در ردیف‌هاي منظمی قرار گرفته‌اند (Duncan, 1984). هر سنبلک داراي دو گل است که فقط گل بالایی بارور می شود. مجموعه گل‌هاي ماده بوسیله غلافی که پوست بلال نامیده می شود، پوشیده شده است. از محل تخمدان گل‌ها میله بلند و باریکی به نام خامه خارج و از رأس پوسته دور بلال خارج می گردند. این میله‌ها که به کاکل ذرت معروف می‌باشند، براي تولید به مدت زمانی حدود 5 تا 10 روز احتیاج دارند. تعداد بلال‌ها در هر بوته بر حسب رقم متفاوت و از یک تا 12 عدد می باشد که طول هر بلال بین 1/5 تا 60 سانتی‌متر (بحرانی، 1384). گل‌هاي نر بصورت خوشه مرکب در انتهاي ساقه اصلی قرار داشته که در روي خوشه‌هاي متعدد آن دو سنبلچه بلند و کوتاه بصورت منظم قرار گرفته و هر سنبلچه داراي دو گل و هر گل داراي 3 پرچم است. گرده افشانی بصورت دگرگشنی انجام می شود و درصد کمی نیز ممکن است خودگشنی صورت گیرد. پرچم‌ها می توانند مقدار زیادي گرده تولید کنند، که بوسیله باد به گل‌هاي ماده همان گیاه یا سایر پایه‌ها منتقل می گردند و بلافاصله بعد از قرار گرفتن روي کلاله شروع به جوانه زدن نموده و پس از 20 دقیقه فقط یک میله گرده به تخمدان می‌رسد (Ficher and Palmer, 1984). دانه ذرت میوه‌اي است گندمه و رنگ آن بسته به ارقام مختلف متفاوت و از سفید، زرد، قرمز، ارغوانی تا سیاه تغییر می‌کند. وزن هزار دانه ذرت 100 تا 400 گرم است (رستگار، 1383).

1-4- رشد و نموذرت

تحول پیوسته شکل و فعالیت گیاه در اصطلاح نمو نامیده می شود. تحلیل نمو گیاه زراعی بر اساس بررسی رخدادهاي نموي متمایز، بعضی مراحل نموي نظیر ظهور گیاهچه گل آغازي و ظهور گل ساده‌تر می گردد. میزان توسعه و نمو گیاه در هر یک از مراحل فنولوژیک (فنوفازها) میزان نمو را مشخص ساخته و برسی میزان نمو گیاه زراعی در رابطه با شرایط محیطی فنولوژي نامیده می شود. تاریخ ظهور گیاهچه‌ها (سبز شدن) ظهور گل تاجی دانه گرده کاکل و رسیدگی فیزیو لوژیکی دانه از مهمترین مراحل فنولوژي نمو ذرت محسوب می گردند و از اهمیت ویژه ایی در رشد نمو ذرت برخوردار بوده به طوري که عملکرد دانه ذرت به طور قابل توجهی تحت تاثیر فنولوژي هیبرید‌هاي ذرت واقع می گردد. بررسی وقوع مراحل نموي مختلف بر مبناي تقویم زمانی و واحد‌هاي حرارتی امکان تجزیه تحلیل ساده‌تر فنولوژي گیاه به ویژه تحت شرایط دشوار را فراهم می‌سازد. کمبود تشعشع و عناصر غذایی به ویژه نیتروژن که در یک پوشش متراکم حادث می شود سبب نقصان فعالیت‌هاي متابولیسمی (فتوسنتزي و متابولیسم نیتروژن) و اخلال در حمل مواد فتوسنتزي به بلال (مقصد فیزیولوژیک اصلی) و کاهش جبران ناپذیر عملکرد دانه می گردد. تراکم بوته تاثیر شدید بر طول مراحل فنولوژي مختلف ذرت دارد. و همبستگی منفی مابین درصد عقیمی بوته‌ها و طول دوره ریزش گرده و کاکل‌دهی ملاحظه گردید، با توجه به افزایش تراکم بوته، تاخیر در ظهور گل تاجی کاکل‌دهی و عدم تطابق کافی گل‌دهی و متعاقبا کاهش عملکرد دانه ملاحظه می گردد. ونیز کاهش تلقیح توام با افزایش تراکم بوته و افزایش رقابت براي جذب تابش فعال فتوسنتزي (PAR) و در نتیجه طولانی شدن فاصله گرده افشانی تا ظهور کاکل و کاهش دوره پر شدن مؤثر دانه (EGFP) علت اصلی کاهش عملکرد دانه در ژنوتیپ‌هاي مختلف ذرت اعلام داشتند. همچنین کاهش درصد بوته‌هاي عقیم به تبع افزایش مصرف نیتروژن و کاهش تراکم بوته را ملاحظه نمودند و همچنین با افزایش مصرف نیتروژن کاهش معنی‌دار دوره لازم براي ظهور گل تاجی و کاکل‌دهی و افزایش وزن هزار دانه تعداد ردیف دانه و تعداد دانه در بلال مشاهده می گردد. براساس گزارش (Ritchie et al., 1993). مراحل رشد و نمو ذرت را می توان به مراحل رویشی: VE سبز شدن، اولین برگ تا آخرین برگ (V₁-V_n)، تاسل‌دهی (VT) و مراحل تولید مثلی که شامل: ابریشم‌دهی (R₁)، تاول زدن (R₂)، شیری شدن (R₃)، خمیری (R₄)، دندانی شدن (R₅) و رسیدگی فیزیولوژیک (R₆) دسته بندی نمود.

1-4-1- کاشت تا سبز شدن

بهترین دما براي رشد ذرت 25 درجه سانتیگراد است (نورمحمدي و همکاران.، 1376). تحت شرایط مطلوب خاك، بذرهاي کاشته شده آب را جذب کرده و رشد را شروع می‌کنند. از بذر متورم شده، ریشه چه شروع به طویل شدن می‌کند و همراه با آن کلئوپتیل و برگ اول رشد می‌کنند. سپس سه تا پنج ریشه بذري رشد خواهند کرد. در نهایت، با طویل شدن محور میان لپه (مزوکوتیل) گیاه سبز می شود. تحت شرایط خاك گرم و مرطوب، سبز شدن گیاه در 4 تا 5 روز بعد از کاشته شدن اتفاق می‌افتد. اما تحت شرایط خنک و خشک 2 هفته یا بیشتر زمان براي سبز شدن نیاز خواهد بود(Ritchie et al., 1993). همچنین در صورتی که عمق کاشت زیاد، یا قدرت جوانه زنی کم باشد، سبز شدن حتی بیش از 2 هفته نیز ممکن است به تأخیر افتد (کاظمی اربط، 1374). مین باشی (1374) در بررسی اثر تراکمهاي مختلف بر روي روز از کاشت تا 50 درصد سبز شدن، تفاوت قابل ملاحظه‌اي مشاهده نکرد. احتمالا رقابت براي عوامل محیطی در حدي نبوده است که باعث تفاوت در این مرحله از رشد شود. ولی و and Rankin, 2004)Lauer( گزارش کردند وقتی 4 تا 8 بذر در هر کپه کاشته شود، بعضی از گیاهچه‌ها از بین می روند که احتمالا به علت وجود رقابت شدید بین گیاهچه‌هاي موجود در هر کپه براي عوامل محیطی می باشد. فاکتورهاي کلیدي که استقرار و تراکم بوته ذرت را تحت تاثیر قرار می‌دهند شامل فاصله بذرها، عمق کاشت بذر، کیفیت بذر، تغییرات رطوبتی و دمائی در عمق استقرار بذر، عدم تماس مناسب بذر با خاك در اثر ساختمان نامناسب خاك، فشردگی خاك و سله بستن در هنگام سبز شدن، حشرات، بیماري‌هاي خاکزي و وقوع صدمات علفکش می باشد. هیچ فاکتوري به تنهایی پاسخگوي تفاوت در استقرار بذرهاي ذرت در سطح مزرعه نیست (Lauer, 2002; Martin, 1984; Nielsen, 2004). طبق نظر(Nielsen, 2004) کلیه عواملی که براي سبز شدن کامل ذرت ضروري هستند عبارت‌اند از: دما، رطوبت مناسب خاك و میزان تماس کافی بذر با خاك است. به هر حال، هرگاه یک یا چند عامل از عوامل فوق محدود کننده باشد، سبب غیریکنواختی در سبز شدن می شود. به دلیل آنکه درصد سبز شدن مزرعه صد در صد نیست، فاصله بین بوته‌ها تغییر می‌یابد. درصد جوانه زنی مطلوب ذرت در شرایط آزمایشگاهی حدود 90 تا 99 درصد است. بنابراین، به ندرت تراکم نهایی کامل حاصل می شود. بوته‌هاي مجاور فضاهاي خالی یا ردیف‌هایی که داراي بوته‌هاي متفاوت هستند، عملکرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند(Pendelton and Seif, 1962) . به همین دلیل بسیاري از متخصصین زراعت براي دستیابی به تراکم صد در صد، روش کاشت کپه اي را پیشنهاد می‌کنند (کریمی، 1355؛ دلوریت، 1364؛ کریمی، 1375؛ کاظمی اربط، 1378؛ میرهادي، 1380؛ لافیت، 1382) و بسیاري از محققین در طرح هاي تحقیقاتی خود از این روش استفاده کرده و در مرحله ي 3 تا 4 برگی اقدام به تنک و کاهش تعداد بوته‌ي هر کپه به یک بوته می‌کنند. (صفایی، 1387؛ خواجه فینی 1388؛ Fletcher et al., 2002؛ Maddoni et al., 2002 ؛ Bavec and Bavec, 2002). (Lauerand Rankin, 2004) معتقد هستند کپه کاري تنها راه ایجاد تنوع در فواصل کاشت گیاهی بدون تاثیر بر تراکم است. همچنین کشت ذرت به صورت دستی اغلب به صورت کپه اي صورت می‌گیرد. تنک کردن در گیاهان خانواده‌ي غلات مثل ذرت یا ذرت خوشه‌اي می‌بایستی با بیرون کشیدن بوته‌هاي اضافی (در صورت وجود فاصله‌ي کافی بین بوته ها) و یا قطع بوته‌هاي اضافی در ناحیه‌ي محو زیر لپه قبل از مرحله‌ي شش برگی انجام پذیرد (خواجه پور، 1388). این به دلیل آن است که تا مرحله‌ي شش برگی مریستم انتهایی ذرت همچنان در زیر سطح خاك است (Ritchie et al., 1993). پس در صورت قطع بخش هوایی فقط برگ‌هاي گیاه قطع شده و بوته به رشد خود ادامه می‌دهد (خواجه پور، 1388). سن گیاه رابطه قوي و معنی‌داري با تجمع نیتروژن در گیاه زراعی دارد. (Fageria and Baligar, 2005) به طور کلی هرچه میزان مصرف کود نیتروژن در زمان کاشت کمتر باشد عملکرد بیشتر افزایش می‌یابد.

1-4-2- سبز شدن تا ظهور گل آذین نر

با سبز شدن و در معرض نور قرار گرفتن نوك کلئوپتیل، طویل شدن مزوکوتیل متوقف می شود. برگ‌هاي رویانی از طریق نوك کلئوپتیل خارج شده، به سرعت رشد نموده و تکامل گیاه ادامه می‌یابد (Ritchie et al., 1993). در شرایط مطلوب آب و هوایی، طی 5-4 هفته اولیه رشد تمام برگ‌هایی که یک هیبرید می تواند داشته باشد، تشکیل می گردند. برگ‌ها حاصل فعالیت مریستم رویشی ساقه هستند. برگ‌هاي ذرت، همانند برگ سایر غلّات، از پهنک و غلاف تشکیل گردیده است. پهنک از غلاف نازك‌تر و ظریف‌تر است. غلاف برگ‌هاي پایینی بوته کوتاه بوده ولی به دلیل کوتاهی زیاد میانگره‌ها، یکدیگر را پوشش می‌دهند. طول غلاف‌ها به تدریج و با افزایش شماره گره (از سمت قاعده گیاه) زیادتر می شود (نورمحمدي و همکاران.، 1376). برگ‌ها به طور متناوب و به تعداد 8 تا 48 عدد (در هیبریدهاي موجود در ایران غالباً 10 تا 25 عدد) در روي ساقه قرار گرفته‌اند. طول برگ در هیبریدهاي موجود در ایران 20 تا 120 سانتیمتر و عرض آن‌ها 3 تا 15 سانتیمتر می باشد. گوشواره برگ رشد نیافته است، اما داراي زبانک کوتاه غشاء مانندي می باشد که فاقد رنگ است (نورمحمدي و همکاران.، 1376). براساس گزارش (Ritchie et al., 1993) مراحل رشد رویشی ذرت، تنش‌هاي احتمالی وتاثیر تنش‌ها در هر مرحله از رشد رویشی عبارتند از: مرحله سومین برگ (V₃) نوك مریستم هنوز زیر سطح خاك بوده و یا رشد و طویل شدن بسیار مختصري انجام داده است. ریشه‌هاي فرعی از ریشه‌هاي گره‌اي (ثانویه) در این زمان در حال رشد بوده و گاه سیستم ریشه‌هاي بذري غیرفعال شده‌اند. تمام برگ هائی که گیاه در نهایت آنها را تولید می‌کند، در حال حاضر شکل گرفته‌اند. در حدود پنج برگی(V₅) تشکیل برگ و بلال کامل خواهد شد و تاسل در نوك مریستم شکل می‌گیرد. طول گیاه (از سطح زمین تا غلاف بالاترین برگ) در این مرحله در حدود 20 سانتی‌متر می باشد. دماهاي پایین خاك می تواند فاصله زمانی بین مراحل برگ‌دهی را افزایش داده و تشکیل تاسل را به تاخیر بیاندازد و همچنین در دسترس بودن مواد غذایی را نیز کاهش دهد. شرایط غرقاب به طوري که نقطه رشد زیر سطح آب باشد، می تواند گیاه ذرت را در عرض چند روز، بخصوص اگر دما بالا باشد، بکشد. در مرحله شش برگی (V₆)، نقطه‌ي رشد و تاسل بالاي سطح خاك بوده و ساقه شروع به طویل شدن سریع خواهد کرد. سیستم ریشه ثانویه در حال حاضر اصلی‌ترین سیستم ریشه‌اي براي تولید عملکرد می باشد. جوانه‌هاي بلال در این زمان قابل مشاهده هستند. در مرحله نه برگی (V₉) چندین جوانه‌ي بلال به راحتی قابل رویت می‌باشند. یک جوانه بلال در روي هر گره روي ساقه (بجز شش تا هشت گره آخر زیر تاسل)، ایجاد خواهند شد. جوانه‌هاي بلال با فاصله زمانی از هم روي ساقه رشد می‌کنند. غالباً جوانه بلال بالایی به یک بلال قابل برداشت تبدیل می شود. در این مرحله، تاسل به سرعت شروع به رشد می‌کند و طویل شدن ساقه سریع‌تر می شود. طویل شدن ساقه در حقیقت از طریق طویل شدن میان گره‌ها اتفاق می‌افتد. در حدود مرحله دهبرگی (V₁₀)، گیاه ذرت یک افزایش سریع و پایدار را در تجمع مواد غذایی و وزن خشک آغاز می‌کند که تا مراحل تولید مثلی هم ادامه پیدا خواهد کرد. فراوانی مواد غذایی و آبی خاك این نیاز را رفع می‌کند. در مرحله دوازده برگی (V₁₂)، تعداد دانه‌ها در بلال و اندازه‌ي بلال قابل تشخیص است. تعداد ردیف‌هاي دانه در هر بلال تا مرحله (V₁₂) تثبیت شده‌اند، اما تشخیص تعداد دانه در هر ردیف تا یک هفته قبل از ابریشم‌دهی (کاکل دهی) یا حدود هفده برگی (V₁₇) امکان پذیر نخواهد شد. کمبودهاي رطوبت و یا مواد غذایی در این دوره ممکن است به شدت تعداد دانه و اندازه بلال را کاهش دهند. هیبریدهاي زودرس عموماً در مدت زمان کوتاه‌تري مراحل رشد را طی می‌کنند و همواره بلال‌هاي کوچکتري نسبت به هیبریدهاي دیررس دارند. گیاه ذرت در مرحله پانزده برگی (V₁₅) در حدود 10 تا 12 روز تا ابریشم‌دهی فاصله دارد. این مرحله زمان تشخیص تعداد ردیف دانه در بلال می باشد. رشد جوانه بلال بالاتر در مرحله (V₁₅)، تکامل جوانه بلال‌هاي پایین‌تر را باز می‌دارد. کاکل‌ها در این زمان از بلال بالایی شروع به رشد می‌کنند. در (V₁₇) جوانه‌هاي بلال‌هاي بالایی ممکن است به مقدار کافی رشد کنند، به طوري که نوك آنها (در غلاف بلال) قابل مشاهده باشند. کاهش ردیف دانه می تواند نتیجه تنش رطوبتی باشد. این کاهش متناسب با تنش رطوبتی در حدود 2 هفته قبل تا 2 هفته بعد از ابریشم‌دهی بیشتر خواهد بود. بیشترین مقدار کاهش ردیف دانه ناشی از وقوع تنش رطوبتی در مرحله ابریشم‌دهی می باشد. این مسئله در مورد انواع دیگر استرس‌هاي محیطی مثل کمبود مواد غذایی و دماهاي بالا هم صادق می باشد. مرحله تاسل‌دهی (VT) وقتی شروع می شود که آخرین انشعاب تاسل کاملاً از غلاف برگ پرچم خارج شده ولی ابریشم‌ها (کاکل ذرت) هنوز نمایان نشده‌اند. غالباً (VT) در حدود 2 تا 3 روز قبل از ظاهر شدن ابریشم‌ها شروع می شود. در این مرحله گیاه ذرت به ارتفاع نهایی خود رسیده و گرده افشانی شروع می شود. زمان بین مرحله تاسل‌دهی (VT) و ابریشم‌دهی (R₁) به شدت می تواند بسته به شرایط محیطی و هیبرید تغییر کند. تحت شرایط مطلوب، گرده افشانی همواره در اواخر صبح و اوایل عصر رخ می‌دهد. دوره گرده افشانی 1 تا 2 هفته به طول می‌انجامد (Ritchie et al., 1993). با افزایش مقدار نیتروژن سرعت ظهور برگ افزایش یافته و با بالا رفتن تراکم بوته سرعت ظهور برگ‌ها کاهش می‌یابد. در خلال دوران سبز شدن تا ظهور گل تاجی، سیستم فتوسنتزي گیاه در محدودهي عوامل و مواد اولیه موجود با ظرفیت کامل کار می‌کند. هر عامل بازدارنده می تواند ظرفیت این کارخانه را کاهش دهد (کاظمی اربط، 1374).

1-4-3- ظهور گل آذین نر تا رسیدگی

با تبدیل شدن مریستم انتهایی ساقه به گل آذین نر، ذرت وارد فاز زایشی می گردد. همراه با شروع طویل شدن مریستم انتهایی ساقه براي تبدیل به گل آذین نر، رشد طولی میانگره‌هاي ساقه نیز آغاز می شود. به دنبال آن، جوانه‌هاي انشعابات گل آذین نر پدیدار می گردند. دوران تکمیل تشکیل گل آذین نر تا حدي طولانی است. از نظر تصمیم گیري‌هاي زراعی، ممکن است انتقال از فاز رویشی به زایشی را هنگامی محسوب نمود که گل آذین نر به طول 2 تا 3 میلیمتر رسیده باشد. این زمان معمولاً با پیدایش بنیان‌هاي سنبلچه‌ها در روي محور اصلی گل آذین نر همزمان است (زاهدي، 1382). گل آذین نر ذرت اندام مهم زایشی است و رشد بیشتر آن می تواند در موفقیت گرده افشانی و تلقیح بهتر بلال مؤثر باشد که در نتیجه از طریق افزایش تعداد دانه در بلال به افزایش عملکرد دانه منجر شود (حمیدي و همکاران.، 1389). گل آذین ماده که به صورت سنبله است، از تغییر فرم و رشد مریستم انتهایی جوانه ساقه جانبی واقع در ناحیه میانی بوته منشاء می‌گیرد. در هر بوته معمولاً یک گل آذین ماده دیده می شود. اما گاهی تا سه گل آذین ماده رشد قابل توجهی می‌کنند. غالباً بالاترین جوانه به بزرگترین گل آذین ماده یا بلال با عملکرد اقتصادي تبدیل می شود (نورمحمدي و همکاران.، 1380). محور بلال از دو بخش متمایز تشکیل گردیده است: بخش فوقانی که ضخیم شده و در روي آن گل‌هاي ماده قرار گرفته‌اند و بخش پائینی که قطر کمتري داشته، فاقد گل بوده و پایه گل آذین را تشکیل می‌دهد. میانگره‌هاي پایه گل آذین، به خصوص در قسمت نزدیک به بخش ضخیم شده و محل استقرار گل‌ها، رشد بسیار کمی دارند. غلاف برگ‌هاي حاصل از میانگره‌هاي پایه گل آذین تغییر شکل داده و به صورت غلاف‌هاي کوتاهی به نام غلاف بلال، بلال را پوشش می‌دهند و اندام‌هاي گل‌ها را محافظت می‌کنند. در راس بعضی غلاف‌ها، پهنک کوچکی دیده می شود. عدم وجود رگبرگ اصلی در غلاف بلال نیز نشانه دیگري از غلاف بودن آن است (نورمحمدي و همکاران.، 1376).

نحوه نمو بلال تقریباً مشابه سنبله گندم است، با این تفاوت که گره‌ها در روي محور بلال بسیار به هم نزدیک هستند. در هر گره بلال، یک جفت سنبلچه بارور مشاهده می شود. به همین جهت تعداد دانه در ردیف بلال همیشه زوج است. هر سنبلچه حاوي دو گل است. در اکثر ژنوتیپ‌ها، فقط یک گل در هر سنبلچه بارور می باشد. هر گل بارور داراي یک مادگی بارور و پرچم‌هاي توسعه نیافته است. هر مادگی به یک خامه بلند به نام ابریشم ختم می شود که در انتها دو شاخه است. در طول ابریشم، انشعابات کلاله‌اي کوتاهی مشاهده می گردد که دانه‌هاي گرده در روي آن جوانه می‌زنند. گرده افشانی در ذرت به صورت دگرگشنی می باشد (زاهدي، 1382). گندمه ذرت همانند یک میوه ناشکوفاي تک دانه‌اي است و شامل دیواره تخمدان، پوسته دانه حقیقی (که غیرپیوسته بوده و به خوبی توسعه نیافته است)، مقداري بافت خورش، جنین و آندوسپرم است. دیواره خارجی اپیدرم پوشش‌هاي تخمک پیوسته بوده و در حد فاصل بین آلئورون و دیواره تخمدان قرار گرفته است. در سمت فوقانی دانه اثر محل اتصال ابریشم و در قاعده دانه اثر بند ناف مشاهده می گردد (نورمحمدي و همکاران.، 1376). آندوسپرم عمدتاً از ذرات نشاسته تشکیل شده است و سمت خارجی آن را، به استثناء محل استقرار جنین، لایه آلیورون پوشانیده است. جنین در ناحیه پایینی دانه و در یک سمت پهن آن و در کنار آندوسپرم قرار دارد. جنین شامل ساقه چه، ریشه چه و سپر (لپه) می باشد. ساقه چه توسط غلاف ساقه چه احاطه شده است. در روي ساقه چه، جوانه چهار تا پنج برگ مشاهده می شود. ریشه چه توسط غلاف ریشه چه احاطه شده است و در قاعده ریشه چه (ناحیه پایینی مزوکوتیل) جوانه دو تا چند ریشه نابجا مربوط به ریشه‌هاي بذري مشاهده می گردد. دانه ذرت به رنگ‌هاي سفید، زرد، قرمز، ارغوانی تا سیاه دیده می شود. وزن هزار دانه در غالب توده‌هاي بذري ذرت دانه‌اي 180 تا 280 گرم می باشد (نورمحمدي و همکاران.، 1376). مرحله ابریشم‌دهی (R₁) وقتی شروع می شود که ابریشم‌ها (کاکل ذرت) در خارج از پوسته بلال قابل مشاهده باشند. ابریشم‌ها 2/5 تا 3/8 سانتی‌متر در روز رشد کرده و تا زمان لقاح به رشد خود ادامه می‌دهند. دریافت دانه گرده توسط بخشهاي شاداب ابریشم‌هاي مرطوب انجام می شود. دانه گرده در روي کلاله طی 24 ساعت به سمت پایین خامه و به تخمک می‌رسد و باروري رخ می‌دهد. گرده افشانی طی 2 تا 3 روز تکمیل می شود. ابریشم‌ها (کاکل ذرت) بعد از اتمام لقاح از نظر رنگ تیره می‌شوند و شروع به خشک شدن می‌کنند. شرایط محیطی روي رنگ ابریشم‌ها تاثیر دارد. شرایط خشک و گرم باعث تیره‌تر شدن آنها می شود. تراکم بوته بیش از حد سبب افزایش رقابت درون گیاهی براي تولیدات فتوسنتزي، ایجاد غالبیت انتهایی و کاهش نسبت وزن بلال به وزن گل آذین نر خواهد شد. این تغییرات در تراکم بوته ذرت باعث تحریک ناباروري و افزایش فاصله میان ظهور گل آذین نر و ابریشم‌دهی می گردد(Edmeades et al., 2000). این عوامل سبب کاهش تولید دانه در واحد سطح در خانواده‌ي غلات و محصولات روغنی می گردد(Vega et al., 2001) . (مرحله تاول زدن (R₂ حدود 10 تا 14 روز بعد از ابریشم‌دهی می باشد. در این مرحله، دانه‌ها سفید و شبیه به تاول می‌باشند. آندوسپرم و مایع فراوان داخل دانه در این مرحله شفاف بوده و یک جنین کوچک قابل مشاهده می باشد. در این مرحله نشاسته شروع به تجمع در آندوسپرم می‌کند. این رشد سریع دانه تا نزدیکی)(R₆ ادامه خواهد یافت. دانه‌ها در مرحله تاول زدن حدود 85 درصد رطوبت داشته و درصد رطوبت آنها تا برداشت به تدریج کاهش می‌یابد. مرحله شیري شدن (R₃) حدود 18 تا 22 روز بعد از ابریشم‌دهی می باشد. دانه‌ها در مرحله (R₃) از بیرون زرد رنگ بوده و مایع داخلی به خاطر تجمع نشاسته، سفید و شیري رنگ می باشد. جنین به سرعت شروع به رشد کرده و به راحتی می توان آن را جدا نمود. در مرحله (R₃) ابریشم‌ها (کاکل ذرت) قهوه‌اي و خشک می‌باشند. دانه‌ها در حال تجمع ماده خشک هستند و حدود 80 درصد رطوبت دارند. تقسیمات سلولی در آندوسپرم در (R₃) تکمیل شده و رشد آندوسپرم از این پس بخاطر بزرگ شدن سلولها و پر شدن آنها از نشاسته می باشد. عملکرد نهایی به تعداد دانه و همچنین اندازه و وزن نهایی دانه‌ها بستگی دارد. تنش‌هاي محیطی در این مرحله نیز می تواند اثر زیادي بر روي عملکرد داشته باشد. مرحله خمیري شدن (R₄) حدود 24 تا 28 روز بعد از ابریشم‌دهی اتفاق می‌افتد. تجمع بیشتر نشاسته در آندوسپرم در این مرحله باعث سفت شدن مایع شیري و تبدیل آن به خمیر می شود. در این زمان رطوبت دانه کاهش یافته و میزان جامدات افزایش می‌یابد که در نتیجه یک محتواي خمیري شکل ایجاد می شود. اندازه جنین نسبت به (R₃) افزایش چشم گیري دارد. چوب بلال رنگ قرمز تا صورتی می‌گیرد. دقیقاً قبل از مرحله (R₅) دانه‌ها در بلال شروع به دندانی شدن و یا خشک شدن در نوك می‌کنند. در این مرحله دانه‌ها حدود 70 درصد رطوبت دارند و نزدیک به نصف وزن خشک نهایی خود را تجمع داده‌اند. مرحله دندانی (R₅) حدود 35 تا 42 روز بعد از ابریشم‌دهی اتفاق می‌افتد. تقریباً تمامی دانه‌ها دندانی شده‌اند یا در حال دندانی شدن هستند. چوب بلال تیره رنگ شده و خشک شدن در نوك دانه‌ها شروع شده است. در نوك دانه‌ها یک لایه سخت کوچک از نشاسته در حال شکل گیري است. همراه با تداوم رسیدگی، لایه‌ي سفت نشاسته و خط شیري به سمت قاعده‌ي دانه پیشروي می‌کند. نشاسته بالاي خط سفت می باشد، اما هنوز زیر خط شیري نرم است. با فشردن دانه با نوك انگشت می توان خط شیري را پیدا نمود. تنش در این مرحله، عملکرد را از طریق کاهش وزن دانه کم می‌کند. وقوع سرماي زودرس قبل از مرحله (R₆) ممکن است تجمع ماده خشک را به خطر بیاندازد و باعث تشکیل لایه سیاه نابالغ شود. این مسئله می تواند عملکرد را کاهش دهد، به این دلیل که دانه آسیب دیده ذرت به خاطر سرمازدگی به آرامی خشک می شود. جهت کاهش مشکلات سرمازدگی، هیبریدي باید انتخاب شود که سه هفته قبل از سرماي کشنده بالغ شود. دانه‌ها در مرحله (R₅) حدود 55 درصد رطوبت دارند. مرحله رسیدگی فیزیولوژیک (R₆) حدود 55 تا 65 روز بعد از ابریشم‌دهی اتفاق می‌افتد. در این زمان دانه‌هاي بلال به حداکثر وزن خشک خود رسیده‌اند. لایه سخت نشاسته به طور کامل به سمت چوب بلال پیشرفت کرده و یک لایه سیاه یا قهوه‌اي تشکیل شده است. غلاف‌هاي بلال و بسیاري از برگ‌ها دیگر سبز نمی‌باشند، ولی ساقه هنوز سبز است. محتواي رطوبت دانه در این مرحله 30 تا 35 درصد م